Çölyak Nedir?

Genel olarak tahıllarda bulunan gluten adındaki vücut bağışıklık sisteminde sorunlar yaratan bir hastalık adı olan çölyak hastalığı, günümüzde buğday, çavdar ya da arpa gibi tahıllarda bulunur. Genelde 1 yaş sonrasında gluten içeren besinleri gıda hassasiyeti olan vücutlarda bu belirtiler ortaya çıkmaktadır. İnsanlarda doğrudan etkileri ise halsizlik, bulantı, ishal ya da kusma gibi sorunlar olmaktadır. İlerleyen dönemlerle beraber cilt döküntüsü sorunları ya da anemi gibi problemler de cildinizde belirebilir. En iyi etkisi ise diyet programlarınızın tamamından gluten çıkartmanız gerekmesidir.

Milyonlarca insanda görülen ve çölyak hastalığı nedir diye merak edilen bu hastalık, her 200 kişiden birinde çoğu ülke vatandaşlarında görülen bir hastalıktır. Tıpta bu hastalık adı Gluten sensitif enteropati olarak bilinir. Vücuttaki bağışıklık sisteminde anormal sonuçlar vererek yan etkileri ortaya çıkması, tahılların neredeyse tamamında yer alan gluten, vücut yanlış yönlendirme ile yanlış tetikleme yapar. İnce bağırsak iltihaplanma yaparak sonuç veren çölyak hastalığı, genelde bağışıklık sisteminin glutene karşı hassasiyeti olan bireylerde iltihap süreci başlatarak çölyak hastaliği olduğunun göstergesidir.

Çölyak hastalığı dahilinde vücutta gelişen iltihap, yine vücutta kendi dokularına zarar vererek antikor oluşturmaktadır. İnce bağırsak iç yüzeyinde yer alan oto antikorlar ise daha sonrasında daha da vücuda hasar vermeye devam eder. Vücutta tam emilim olmadığından dolayı vücudun yeteri kadar besin maddesi almasını da önlemiş olur.

Bu bir alerjik hastalık mı yoksa değil mi olduğuna dair uzman doktorlar tarafından her yıl büyük araştırmalar yapılır. Alerji, bağışıklık sistemi hiç beklenmedik şekilde vücuda zararsız olan besinlere karşı gösterdiği tepkilerdir. Çölyak hastalığı ise aynen bu şekildedir. Bazı insanlarda aşırı tepki verdiği gibi bazı insanlarda ise hiçbir şekilde tepki vermemektedir.

Gluten hassasiyeti olan vücutta ortaya çıkan çölyak hastalığının nedenleri tam olarak bilinmiyor. Bu nedenle genetik bir yatkınlık olarak ya da çevresel faktörlerin birleşimi doğrultusunda çölyak hastalığı olduğu görülür.

Araştırmalara göre son yıllarda çökyak hastalığı ince bağırsakta duvara ulaşarak sindirilmiş gluten molekülü, bağışıklık sisteminde aşırı reaksiyon verir. Hastalık gelişimi araştırıldığında ise genetik faktörlerin önemli unsur olduğu gözlenmektedir. İnce bağırsakta doğrudan bağırsak mukozası ile kana karışmaktadır. Bu gıda ince bağırsakta birçok sayıda villus çıkıntısı olarak adı konulan kıvrımlar sağlar. Ebeveynler ya da çocuklarda çölyak hastalının birinci derece akraba olması halinde bu rahatsızlık ortaya çıkar.

Kişilerde beslenme şekli ya da bağırsak bakterileri çölyak hastalığının vücutta ortaya çıkmasında en büyük etkendir denilebilir. Her türlü buğday, yulaf, arpa ya da çavdar gibi tahıllarda gluten bulunur. Bu nedenle bu ürünlerle yapılan tüm besinlerde de gluten bulunduğu için çölyak hastalığı etkilenir. Pirinç, soya, mısır ya da patates besinlerinde ise gluten bulunmaz ve çölyak hastası olan herkesin rahatlıkla tüketeceği besinler olur.

Karında şişkinlik ya da ağrı yapması, ishal olması gibi durumlar çölyak hastalığı belirtileri olarak söylenebilir. Kronik şikayetler devam ederse eğer çölyak hastası kişisinde ince bağırsağında iltihaplanma sorunları olabilir ve zarar görebilir. Belirtileri konusunda diğer bilinenler ise şöyledir:

• Bezginlik sorunları ve iştahsızlık yaratması,

• Kas zayıflığı ve kansızlık yapması

• Dışkıda anormallik olması ve kusma sorunları

• Eklem ve kemik ağrıları oluşması ile beraber ciltte kaşıntı ve döküntü yapması

• İştahsızlık, büyüme geriliği yapması

• AFT rahatsızlığı yaratması

• Yaşa göre kilo kaybı sorunu yaratabilir.

Çölyak hastası olan insanların sadece %20'si için çölyak hastası denmektedir. Geri kalanlar için teşhis yeterli seviyede konamadığı içim net bir şey söylenememektedir. Bu onuda ayrıntılı olarak fizik muayene yapılması, kontrol edilmesi gerekmektedir.

Kandaki antikor araştırması, seroloji testi ile beraber bakılır. Test sonucunda çıkacak sonuçlara göre bağışıklık reaksiyonu görülür, kontrol edilir. Genetik testler ile birlikte çölyak hastalığının tanı konması da mümkün olmaktadır.

Eğer çölyak hastası tanısı konursa, bu noktadan sonra yaşam boyu glutensiz diyet uygulaması yapılması gerekmektedir. Diyet glutenin vücuttan uzaklaştırarak bağırsak yapısının düzelmesini istemektedir. İltihap düzeliyor ve bu sayede de emilim normale dönerek sağlıklı düzelme gerçekleştirmesi hedefleniyor.

Hastalığın tedavisi olarak uygulanan bazı özel kurallar da bulunur. Bunlar, diyetisyen eşliğinde görüşülerek konuşulması gerek, önemli ve hassas konulardır. Kişiden kişiye göre de değişkenlik göstermektedir. Düzenli klinik kontrolleri yapılmasıyla beraber glutensiz diyetlerin ömür boyu uygulanması da önemli bir durumdur.

Pirinç ve mısırı bolca tüketmesi gereken çölyak hastalarının, yulaf, çavdar, buğday ya da arpa tüketemedikleri için diyet dışında da demir eksikliği yaratacağı için dışarıdan demir ile B12 vitaminlerini ek gıda olarak almaları gerekmektedir. Bununla beraber dışarıdan folik asit takviyesi de önemlidir. 

Ekmek, pasta, makarna, galeta, tahıl gevreği, bisküvi, gözleme, irmik, sos, kek, kraker, irmik ya da kepek ile yapılan birçok üründe gluten bulunur. Bu besinlere beslenme programlarında olmayacak şekilde dikkat edilmelidir.

Öbür yandan bakıldığında da tüm baklagiller, patates unu, mısır, klasik peynir ve peynir çeşitleri, kefir ve yoğurt, süt, nar ekşisi, sirke, turşu gibi besinlerde de gluten bulunmamaktadır. Buna göre bu besinlere daha fazla ağırlık verilmesi gerekmektedir.